इंडिया एम्प्लॉयमेंट रिपोर्ट 2024: सारांश आणि मुख्य मुद्दे

 इंडिया एम्प्लॉयमेंट रिपोर्ट 2024: सारांश आणि मुख्य मुद्दे

- डॉ दिवाकर धोंडू कदम 

इंडिया एम्प्लॉयमेंट रिपोर्ट 2024 हा इंस्टिट्यूट फॉर ह्युमन डेव्हलपमेंटने प्रकाशित केलेला एक अहवाल आहे जो गेल्या दोन दशकांतील भारतातील श्रम आणि रोजगाराच्या परिस्थितीचे विश्लेषण करतो. अहवाल अनेक डेटा स्रोतांवर आधारित आहे, ज्यात राष्ट्रीय नमुना सर्वेक्षण आणि नियतकालिक कामगार दल सर्वेक्षण यांचा समावेश आहे.

अहवालाचे काही मुख्य मुद्दे खालीलप्रमाणे आहेत:

·         कामगार शक्ती सहभाग दर आणि बेरोजगारी दर यांच्यात विरोधाभासी सुधारणा: 2019 आणि COVID-19 महामारी दरम्यान कामगार शक्ती सहभाग दर वाढला, तर बेरोजगारी दर कमी झाला.

·         अनौपचारिक क्षेत्रातील निकृष्ट दर्जाच्या रोजगाराचे वर्चस्व: 80% पेक्षा जास्त कामगार अनौपचारिक क्षेत्रात कार्यरत आहेत, जे अस्थिर रोजगार, कमी वेतन आणि सामाजिक सुरक्षा नसण्याद्वारे दर्शविले जाते.

·         स्थिर किंवा घसरणारे वेतन: वेतन वाढीचा दर महागाईच्या दरापेक्षा कमी आहे, ज्यामुळे कामगारांच्या वास्तविक उत्पन्नात घट झाली आहे.

·         उत्पादन प्रक्रियेची वाढती भांडवल-तीव्रता: तंत्रज्ञानाचा वापर वाढल्याने कमी कुशल कामगारांना नोकरी गमवावी लागली आहे.

·         तरुण रोजगारासमोरील आव्हाने: तरुणांमध्ये बेरोजगारीचा दर जास्त आहे, विशेषतः महिलांमध्ये. शिक्षण आणि कौशल्य विकासाच्या संधींमध्येही असमानता आहे.

अहवालात पाच मिशन-चालित धोरण अजेंडांची शिफारस करण्यात आली आहे:

·         उत्पादन आणि वाढ अधिक रोजगार-केंद्रित बनवणे

·         नोकऱ्यांची गुणवत्ता सुधारणे

·         श्रमिक बाजारातील असमानतेवर मात करणे

·         कौशल्य प्रशिक्षण आणि सक्रिय श्रम बाजार धोरणांची परिणामकारकता वाढवणे

·         श्रमविषयक ज्ञानातील कमतरता भरून काढणे

अहवालात इतर शिफारसींमध्ये हे समाविष्ट आहे:

·         व्यापक आर्थिक धोरणांसह रोजगारनिर्मिती एकत्रित करणे

·         श्रम-केंद्रित उत्पादन रोजगारांना चालना देणे

·         कृषी उत्पादकता वाढवणे

·         हिरव्या आणि निळ्या अर्थव्यवस्थेमध्ये गुंतवणूक करणे

·         सर्वसमावेशक शहरीकरण आणि स्थलांतर धोरणे

·         कौशल्य विकास आणि शिक्षणातील मुख्य प्रवाहात कौशल्य प्रशिक्षण

·         भेदभावरहित श्रम बाजार आणि प्रादेशिक-स्तरीय धोरण दृष्टीकोन

·         विश्वसनीय श्रम बाजार आकडेवारी आणि डेटाचा प्रभावी वापर

इंडिया एम्प्लॉयमेंट रिपोर्ट 2024 हा भारतातील श्रम आणि रोजगाराच्या परिस्थितीचा एक महत्त्वाचा अभ्यास आहे. अहवालामध्ये धोरणकर्त्यांसाठी मौल्यवान अंतर्दृष्टी आणि शिफारसी प्रदान करण्यात आल्या आहेत ज्यामुळे कामगारांसाठी अधिक चांगल्या आणि अधिक न्याय्य भविष्यासाठी योगदान देण्यास मदत होईल.