सामाजिक एकसंधतेवर कृत्रिम बुद्धिमत्तेचा (Artificial Intelligence) प्रभाव

सामाजिक एकसंधतेवर कृत्रिम बुद्धिमत्तेचा (Artificial Intelligence) प्रभाव

डॉ दिवाकर धोंडू कदम

कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI) हे एक शक्तिशाली तंत्रज्ञान आहे ज्याचा समाजावर सकारात्मक आणि नकारात्मक दोन्ही प्रभाव पडू शकतो. AI आरोग्य, शिक्षण, पर्यावरण आणि न्याय यासारख्या जगातील सर्वात आव्हानात्मक सामाजिक समस्यांचे निराकरण करण्यात मदत करू शकते. तथापि, AI असमानता, भेदभाव, ध्रुवीकरण आणि हिंसा यासारख्या सामाजिक विसंगती देखील निर्माण करू शकते किंवा बिघडू शकते.

सामाजिक विसंगतीवर AI च्या प्रभावावर परिणाम करणारे काही घटक आहेत:

* Ø  एआय सिस्टमची रचना आणि विकास, जे त्यांच्या निर्माते किंवा वापरकर्त्यांचे पूर्वाग्रह, मूल्ये आणि स्वारस्य दर्शवू शकतात

* Ø  एआय सिस्टीमद्वारे वापरलेला डेटा आणि अल्गोरिदम, ज्यामध्ये त्रुटी, अयोग्यता किंवा पूर्वग्रह असू शकतात जे त्यांचे परिणाम आणि निर्णय प्रभावित करतात

* Ø  एआय सिस्टीमची तैनाती आणि प्रशासन, ज्यामध्ये पारदर्शकता, उत्तरदायित्व किंवा निरीक्षणाचा अभाव असू शकतो आणि मानवी हक्क, गोपनीयता किंवा स्वायत्तता यांचे उल्लंघन होऊ शकते

* Ø  AI प्रणालींचा अवलंब आणि अनुकूलन, ज्यामुळे व्यक्ती आणि गटांचे वर्तन, नियम आणि अपेक्षा बदलू शकतात आणि सामाजिक समावेश किंवा बहिष्कारासाठी नवीन संधी किंवा आव्हाने निर्माण होऊ शकतात.

म्हणून, AI चे नैतिक आणि सामाजिक परिणाम विचारात घेणे आणि AI चा वापर चांगल्यासाठी होतो आणि वाईट नाही याची खात्री करणे महत्वाचे आहे. AI मानवी मूल्ये आणि उद्दिष्टांशी संरेखित असले पाहिजे आणि सर्व लोकांचा सन्मान, विविधता आणि अधिकारांचा आदर केला पाहिजे.

AI ची काही उदाहरणे कोणती आहेत ज्यामुळे सामाजिक असंतोष निर्माण होऊ शकतो?

AI ची काही उदाहरणे ज्यामुळे सामाजिक विसंगती होऊ शकते:

Ø  AI प्रणाली जी लोकांच्या काही गटांमध्ये त्यांची जात, लिंग, वय, अपंगत्व किंवा इतर वैशिष्ट्यांवर आधारित भेदभाव करतात. उदाहरणार्थ, काही चेहर्यावरील ओळख प्रणाली रंगाच्या लोकांसाठी आणि स्त्रियांसाठी कमी अचूक असल्याचे आढळले आहे.

Ø  AI प्रणाली ज्या ऑनलाइन चुकीची माहिती, प्रचार किंवा द्वेषयुक्त भाषण पसरवतात, जे जनमतावर प्रभाव टाकू शकतात, समाजाचे ध्रुवीकरण करू शकतात आणि हिंसा भडकावू शकतात. उदाहरणार्थ, काही सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्मवर खोट्या बातम्या, बॉट्स आणि ट्रोल्सचा प्रसार रोखण्यात अपयशी ठरल्याचा आरोप करण्यात आला आहे.

Ø  विविध क्षेत्रातील मानवी कामगारांची जागा घेणारी AI प्रणाली, ज्यामुळे बेरोजगारी, असमानता आणि सामाजिक अशांतता वाढू शकते. उदाहरणार्थ, काही अभ्यासांनी भाकीत केले आहे की AI नजीकच्या भविष्यात लाखो नोकऱ्या विस्थापित करू शकते.

Ø  AI प्रणाली ज्या नैतिक दुविधा किंवा नैतिक धोके निर्माण करतात, जी मानवी मूल्ये, मानदंड आणि अधिकारांना आव्हान देऊ शकतात. उदाहरणार्थ, काही स्वायत्त शस्त्र प्रणालींनी प्राणघातक निर्णयांची जबाबदारी आणि जबाबदारी याविषयी चिंता व्यक्त केली आहे.

Ø  AI सिस्टीम ज्या खराब होतात, हॅक होतात किंवा दुर्भावनापूर्ण होतात, ज्यामुळे मानवांना किंवा पर्यावरणाला हानी पोहोचते. उदाहरणार्थ, काही सेल्फ-ड्रायव्हिंग कार प्राणघातक अपघात किंवा सायबर हल्ल्यांमध्ये सामील झाल्या आहेत.

हे फक्त काही संभाव्य मार्ग आहेत ज्यामुळे AI सामाजिक विसंगती निर्माण करू शकते. तथापि, AI चा वापर सामाजिक हितासाठी देखील केला जाऊ शकतो, जोपर्यंत ते विकसित आणि जबाबदार, सर्वसमावेशक आणि नैतिक पद्धतीने वापरले जाते.

AI चा समाजावर होणारा नकारात्मक प्रभाव आपण कसा रोखू शकतो?

या प्रश्नाचे उत्तर साधे नाही, कारण AI चे समाजाच्या विविध पैलूंवर जसे की अर्थव्यवस्था, सुरक्षा, आरोग्य आणि न्याय यावर वेगवेगळे परिणाम होऊ शकतात. तथापि, समाजावर AI चा नकारात्मक प्रभाव टाळण्यासाठी किंवा कमी करण्याचे काही संभाव्य मार्ग आहेत:

Ø  एआय डिझाइन, विकास, उपयोजन आणि शासन यासाठी नैतिक तत्त्वे आणि मार्गदर्शक तत्त्वे विकसित करणे आणि लागू करणे, जसे की निष्पक्षता, जबाबदारी, पारदर्शकता आणि मानवी सन्मान

Ø  संशोधक, धोरणकर्ते, वापरकर्ते आणि नागरी समाज यांसारख्या AI निर्णय प्रक्रियेत विविध आणि प्रतिनिधी भागधारक आणि समुदायांचा समावेश करणे

Ø  लोकांना AI समजून घेण्यासाठी, वापरण्यासाठी आणि लाभ घेण्यासाठी तसेच आवश्यक असेल तेव्हा AI प्रणालींना आव्हान देण्यासाठी आणि त्यांचे निरीक्षण करण्यासाठी शिक्षित आणि सक्षम करणे

Ø  AI साठी सर्वोत्कृष्ट पद्धती, मानके आणि नियम सामायिक करण्यासाठी सरकार, व्यवसाय, शैक्षणिक आणि आंतरराष्ट्रीय संस्था यांसारख्या विविध कलाकार आणि क्षेत्रांमध्ये सहकार्य आणि सहकार्य वाढवणे

Ø  सामाजिक हितासाठी AI वर नवकल्पना आणि संशोधनाला चालना देणे, जसे की जागतिक आव्हानांना तोंड देणे, मानवी कल्याण सुधारणे आणि मानवी मूल्ये वाढवणे

समाजावर AI चे नकारात्मक परिणाम टाळण्यासाठी विविध तज्ञ आणि संस्थांनी सुचविलेल्या या काही सूचना आहेत. तथापि, कोणतेही एकच उपाय नाही आणि AI च्या प्रत्येक संदर्भ आणि प्रयोगासाठी भिन्न दृष्टीकोन आणि विचारांची आवश्यकता असू शकते. म्हणून, एआय प्रणाली आणि त्यांचे परिणाम यांचे सतत निरीक्षण करणे, मूल्यमापन करणे आणि त्यांच्याशी जुळवून घेणे आणि सर्व संबंधित पक्षांशी मुक्त आणि सर्वसमावेशक संवादात गुंतणे महत्वाचे आहे.